گسل درونه

سازمان نقشه برداری کشور تایید کرد: گسل درونه فعال است


 بررسی حرکات و سازوکار گسل «درونه» با استفاده از مشاهدات شبکه GPS موردی که در قالب همکاری های مشترک سازمان نقشه برداری کشور و دانشگاه گرنوبل فرانسه انجام شد؛ حاکی از فعال بودن این گسل است.

دکتر حمیدرضا نانکلی رییس اداره ژئودزی و ژئودینامیک با اشاره به دو زمین لرزه ویرانگر سپتامبر 1903 در ترشیز (سال 1282 شمسی) و مه 1923 (سال 1302 شمسی) در تربت حیدریه گفت: برخی کارشناسان این دو زمین لرزه را به حرکت‎های گسل درونه نسبت می‎دهند. پس از آن تنها یک زمین لرزه دیگر در سال 1926 (سال 1305 هجری شمسی) در محدوده میان دو شهر ترشیز و تربت حیدریه رخ داده و زمین لرزه بزرگ دیگری ایجاد نکرده است. با این حال برخی زمین شناسان این گسل را مستعد بروز زلزله ای به بزرگی 8 ریشتر می‎دانند.

گفتنی است گسل درونه واقع در شرق، یکی از طویل ترین گسل های ایران به طول 600 کیلومتراز بخش مرکزی ایران (ایران مرکزی) تا افغانستان امتداد یافته است. پنج زلزله دستگاهی در منطقه گسل ثبت گردیده است که فقط یکی از آنها را میتوان به گسل درونه نسبت داد و بقیه در محدوده کوه سرخ رخ داده است.
به منظور بررسی این موضوع و در راستای همکاری های مشترک سازمان نقشه برداری کشور و دانشگاه گرنوبل –آلپ فرانسه پروژه تحقیقاتی با هدف "بررسی و مطالعه متغیربودن نرخ لغزش گسل درونه واقع در شمال شرق ایران با استفاده از داده های "GPS تعریف گردید.

دکتر عبدالرضا سعادت مدیر کل ژئودزی و نقشه برداری زمینی، دکتر حمیدرضا نانکلی رییس اداره ژئودزی و ژئودینامیک و مهندس فاطمه خرمی کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک، در گزارش مشترکی از این بررسی‎ها اعلام کردند: سازمان نقشه برداری کشور در سال 1391 اقدام به ایجاد یک شبکه موردی GPS متراکم شامل 22 ایستگاه کرد. ایستگاههای این شبکه پراکندگی تقریبا مناسبی در امتداد گسل دارند و بدین ترتیب حرکات بخشهای مختلف گسل را می توان بهتر و دقیقتر مورد مطالعه قرار داد. در سال 1391 (2012 میلادی) اولین اندازه گیری و در سال 1397 (2018 میلادی) اپک دوم مشاهدات انجام شد.

 به منظور تعیین نرخ لغزش و سازوکار گسل در قسمتهای مختلف سه پروفیل طراحی شد. این سه پروفیل مقدار نرخ لغزش گسل درونه را در بخشهای مختلف (غربی، مرکزی و شرقی) برآورد می کنند. بر اساس نتایج اولیه حاصل از پروفیلها، بخش غربی گسل (پروفیل 1) دارای حرکت امتداد لغز چپگرد و مقدار اندکی کوتاه شدگی است. پروفیل (2) نشان میدهد که حرکت قابل توجهی در امتداد و عمود بر بخش مرکزی درونه وجود ندارد. پروفیل (3) نشانگر وجود مقدار اندکی حرکت امتدادلغز چپگرد روی گسل درونه و دشت بیاض می باشد، همچنین دشت بیاض کشیدگی اندکی دارد در حالیکه بخش شرقی گسل درونه دارای کوتاه شدگی می باشد

گسل اصلی جوان زاگرس (MRF )

گسل اصلی جوان زاگرس (MRF ) به عنوان یک گسل امتدادلغز راستگرد لرزه زا با روندی شمال باختری- جنوب خاوری در ادامه شمال باختری گسل معکوس اصلی زاگرس (Main Zagros Reverse Fault) شناسایی شده . جابه جایی راستگرد به میزان ۱۰ تا ۶۰ کیلومتر توسط بخشهای دورود و نهاوند از گسل اصلی امروزی گزارش شده است. جابجایی راستگرد حدود ۱۹۷ کیلومتر در ناحیه نهاوند- دورود قابل مشاهده است. اگر لغزش در سطح این گسل از پلیوسن (۵ میلیون سال پیش) شروع شده باشد، نرخ میانگین لغزش سالانه این گسل ۴۰ میلی متر (4 سانتی متر در سال) خواهد بود.

قابل توجه است که بخشهایی از گسل اصلی جوان که سبب جابجایی راستگرد گسل معکوس اصلی زاگرس شده اند (بخشهای دورود، نهاوند، صحنه و دینور از MRF) فعالیتهای لرزه زایی بیشتری نسبت به سایر بخشهای این گسل (بخشهای سرتخت، مروارید، مریوان و پیرانشهر) نشان می دهند.

سازوکار ژرفی زمین‌لرزه‌ها و توان لرزه زایی گسل اصلی جوان زاگرس از سایر زلزله‌های کمربند چین خورده-رانده زاگرس متفاوت است. این زمین‌لرزه‌ها واجد بزرگای بیشتری نسبت به سایر زمین‌لرزه‌های این رشته کوه بوده و یک سازوکار ژرفی گسلش امتدادلغز با مؤلفه معکوس نشان می دهند.

این گسل در تمامی درازای خود از دینور در شمال باختری، با رویداد زمین‌لرزه فارسینج ( ۱۳۳۶/۹/۲۲ هـ.ش با ۶/۷=Ms) تا دریاچه کهر در جنوب خاور با وقوع زمینلرزه 1909درب آستانه (سیلاخور) ( ۱۲۸۷/۱۱/۳ با بزرگای ۷/۴=Ms ) و زمین‌لرزه‌های تاریخی منطقه گسیخته شده است.

دکتر زارع- رئیس پژوهشگاه زلزله

گسل های زاگرس ( زلزله های کرمانشاه، کردستان، ایلام )

گسل معکوس اصلی زاگرس (MZRF):
گسل اصلی زاگرس با امتداد شمال باختری – جنوب خاوری(N130E) از مریوان (مرزغربی ایران با عراق) تا شمال بندرعباس به طول 1350 کیلومتر امتداد دارد. این گسل در ناحیة مریوان وارد خاک عراق می‎شود و مجددا در ناحیه سردشت وارد ایران شده و از آنجا وارد خاک ترکیه مى‌شود. راستای گسل زاگرس از مرز ترکیه تا خاور حاجی آباد بندرعباس، شمال باختری – جنوب خاوری (N130E) است ولی در این پهنه پیچش می یابد. از این مکان به سمت جنوب، گسل زاگرس با درازای 250 کیلومتر دارای روند شمال باختری – جنوب خاوری (N170E) است. این بخش از گسل زاگرس به نام‎هاى خط عمان، گسل زندان و یا گسلة میناب نیز نامیده می شود. ساز و کار گسل زاگرس راندگی- فشاری است. شیب گسل در بخش با راستای N130E، به سمت شمال خاوری (رانده شدن ایران مرکزی بر روی زاگرس) و در بخش N170E به سمت خاور شمال خاوری (رانده شدن مکران بر روی زاگرس) است. (آقانباتی، 1383). گسل اصلی زاگرس مشخص کننده مرز تصادم قارهای حاشیه فعال ایران مرکزی (در شمال خاوری) و حاشیه قاره ای آفرو – عربی (کمربند چین خورده – رانده زاگرس) می باشد (شکل 12). نخستین بار ریچـاردسون و لیس از آن به عنـوان زون راندگـى نام برده اند و گانسر (1960) آن را خط راندگى اصلىMain thrust line) ) می نامد. فالکون (1976) از آن به عنوان راندگی زاگرس یاد می کند. بربریان (c1976)، از آن رو که این گسل از قطعات مختلف با شیب متفاوت تشکیل شده است، آن را گسل معکوس اصلی زاگرس نامیده است (Main Zagros reverse fault (MZRF)). این گسل بر اثر کوهزایى کاتانگایى، در اواخر پرکامبرین شکل گرفته و در شکل‎گیرى حوضة زاگرس و در تغییرات ساختارى،رخساره‌اى، ریخت شناسی و لرزه ای طرفین خود مؤثر و کنترل کننده بوده است. این روند، حد شمال خاوری سازند نمکی اینفرا کامبرین هرمز را مشخص می سازد.

گسل اصلی جوان زاگرس (MRF):
گسل_اصلی_جوان_زاگرس (MRF) به عنوان یک گسل امتدادلغز راستگرد جنبا و لرزه زا با روندی شمال باختری- جنوب خاوری در ادامه شمال باختری گسل معکوس اصلی زاگرس (Main Zagros Reverse Fault) شناسایی شده است. شواهد زمین شناسی دال بر جابجایی راستگرد به میزان ۱۰ تا ۶۰ کیلومتر توسط بخشهای دورود و نهاوند از گسل اصلی امروزی گزارش شده است(جکسون و همکاران، ۱۹۸۴). بنا به نظر بربریان جابجایی راستگرد حدود ۱۹۷ کیلومتر در ناحیه نهاوند- دورود قابل مشاهده است. اگر لغزش در سطح این گسل از پلیوسن (۵ میلیون سال پیش) شروع شده باشد، نرخ میانگین لغزش سالانه این گسل ۴۰ میلی متر خواهد بود. قابل توجه است که بخشهایی از گسل اصلی جوان که سبب جابجایی راستگرد گسل معکوس اصلی زاگرس شده اند (بخشهای دورود، نهاوند، صحنه و دینور از MRF) فعالیتهای لرزه زایی بیشتری نسبت به سایر بخشهای این گسل (بخشهای سرتخت، مروارید، مریوان و پیرانشهر) نشان می دهند.

سازوکار ژرفی زمین‌لرزه‌ها و توان لرزه زایی گسل اصلی جوان زاگرس از سایر زلزله‌های کمربند چین خورده-رانده زاگرس متفاوت است. این زمین‌لرزه‌ها واجد بزرگای بیشتری نسبت به سایر زمین‌لرزه‌های این کمربند بوده و یک سازوکار ژرفی گسلش امتدادلغز با مؤلفه معکوس را نشان می دهند. این گسل در تمامی درازای خود از دینور در شمال باختری، با رویداد زمین‌لرزه فارسینج ( ۱۳۳۶/۹/۲۲=Ms) تا دریاچه کهر در جنوب خاور با وقوع زمینلرزه سیلاخور ( ۱۲۸۷/۱۱/۳ با بزرگای ۷/۴=Ms ) و زمین‌لرزه‌های تاریخی منطقه گسیخته شده است.

گسل زاگرس مرتفع (HZF):
براساس مطالعات و تقسیم‌بندی بربریان (1995)، این گسل، نوار راندگی زاگرس مرتفع (در شمال خاوری) را از نوار چین‌خورده (در جنوب باختری) جدا می‌کند. نوار زاگرس مرتفع در راستای قطعات ناپیوسته گسل زاگرس مرتفع به سمت جنوب باختری رورانده شده است. شواهد زمین‌شناختی به‌دست آمده از محل کنونی سنگ‌های پالئوزوئیک بیانگر این مطلب است که این گسل، جابه‌جائی قائم بیش از شش کیلومتر داشته است. نمک‌های هرمز در بخش‌های متعددی از این گسل نفوذ کرده و به سطح رسیده‌اند. این مساله نشان می‌دهد گسل زاگرس مرتفع، گسل عمقی است که نمک‌های هرمز متعلق به کامبرین زیرین را بریده و فعالیت آن در پوشش رسوبی فانروزوئیک آشکار است.

گسل پیشانی کوهستان به عنوان مرز زاگرس چین خورده ساده با کوهپایه ها و دشت ساحلی خلیج فارس تشکیل دهنده حد جنوبی برونزد سنگ آهک های ائوسن – الیگوسن آسماری می باشد که با شواهد ساختاری، توپوگراتی، ریخت زمینساختی و لرزه زمینساختی مشخص می گردد. گسل رانده پوشیده پیشانی کوهستان با درازای بیش از 1350 کیلومتر در ایران از قطعات رانده متعددی با طول های 15 تا 115 کیلومتر تشکیل شده است. میزان جابجایی شاغولی در امتداد این گسل بیش از 6 کیلومتر تخمین زده می‌شود. این گسل در هسته تاقدی های نامتقارن با یال های جنوب باختری برگشته و برشی شده واقع در لبه جنوب باختری کمربند زاگرس چین خورده ساده قرار دارد. مطالعه پهنه های مهلرزه ای زمینلرزه های رویداده با بزرگای متوسط تا زیاد در طول قطعات گسلی سازنده گسل پیشانی کوهستان، نشانگر تمرکز رومرکز زمینلرزه ها در محل انقطاع اثر محوری چین ها در سطح زمین می باشد. به عبارت دیگر، به نظر می رسد که کانون زمینلرزه ها در مجاورت نبود های بین قطعه ای، قطعات گسلی پی سنگی سازنده گسل پیشانی کوهستان قرار دارند.

منبع: نوشته های دکتر زارع ( رئیس پژوهشگاه زلزله)